Czatyrdah

Nie największa, nie najpiękniejsza, nie najgroźniejsza, ale dla Polaka to właśnie ona jest najważniejsza na Krymie (obok Ajudahu). Bo na jej szczycie stanął Adam Mickiewicz.

1527 metrów czyni z Czatyrdahu trzecią górą Krymu po Roman-Koszu (1545 m) i Demir-Kapu (1539 m) w masywie Nikitskiej Jajły. Choć w zasadzie Czatyrdah to cały masyw, a najwyższy punkt nosi nazwę Eklizi Burun. Bo góry Krymu to potężne płaskowyże, ponad które niewysoko wznoszą się najwyższe szczyty. Drugi, niższy szczyt to Angar Burun (1453 m). Masyw Czatyrdahu rozciąga się na ponad 12 km pomiędzy Symferopolem a Ałusztą. Jest osamotniony; od Demerdżi, Jajły Dołgorukiego i Babugan-Jajły (masyw z Roman-Koszem) dzielą go głębokie doliny. Dzięki temu jest zewsząd dobrze widoczny. Zależy z której strony oglądany, przypomina namiot albo leżącego potwora. Najbardziej imponujący widok jest od północy; z płaskiego terenu nagle wręcz wyrasta potężna góra o pionowych niemal zboczach i wielokilometrowej szerokości płaskim jak stół szczycie.

Płaskowyż Czatyrdahu, podobnie jak pozostałych gór, był jeszcze przed wojną wykorzystywany przez Tatarów jako letnie pastwiska (jajła po tatarsku). Jajła Czatyrdahu była szczególnie popularna, gdyż ze względu na częste mgły i deszcze, roślinność jest tam wyjątkowo bujna. Niżej zbocza góry porastają gęste, dębowo-grabowe lasy. Ponad nimi rośnie odmiana sosny czarnej, sosna krymska (Pinus nigra subsp. nigra var. pallasiana), a na południowym zboczu odmiana sosny pospolitej, różniąca się składem chemicznym żywicy i mająca szyszki z wyrostkami (Pinus silvestris var. hamata). W pobliżu szczytu rośnie też sporo wiekowych cisów. Ciekawym gatunkiem jest dający wspaniałe owoce dereń jadalny. Można go spotkać w zaroślach, ale także w zdziczałych sadach w nie istniejących tatarskich wioskach u podnóża góry.

Wypasanie owiec i kóz nie było na Czatyrdahu bezpieczne, podobnie jak dziś wędrówki po płaskowyżu. Czatyrdah jest bowiem pocięty licznymi, acz niewidocznymi w roślinnej masie szczelinami i jaskiniami.

Jaskinie Marmurowa, Emine-Bair-Chosar, Tysiąca Głów, Chłodna, Partyzancka są warte zwiedzenia.

Właśnie ze względu na te groty i rozpadliny, skały Czatyrdahu gromadzą dużo wody, wypływającej w postaci licznych strumyczków zasilających rzeczki Angarę, Demerdżi i Ułu-Uzeń. Jedyna większa rzeczka, Kosa, zasila Almę płynącą do Zatoki Kalamickiej.

A po co Mickiewicz pchał się na Czatyrdah? A co innego miał do roboty? Jego zesłanie było faktycznie jednym bardzo długim urlopem. Jedyne jego niedogodności to fakt, ze był przymusowy, bez możliwości wcześniejszego powrotu do domu i kontrolowany przez policję. Wielu by chciało takiej kary…

• 

• 

•